Restauratie beschilderde klokken
Beschilderingen op antieke klokken is een veel voorkomend verschijnsel dat we met name tegenkomen op de provinciale stukken. In Nederland komt beschildering op antieke klokken relatief vaak voor.
Originele beschildering
Beschildering van antieke klokken komen we tegen op klokkasten
en wijzerplaten, en in veel gevallen is de beschildering niet meer de
originele. Of er kans is op een originele beschildering hangt af van het type
klok. Bij een staartklok waar de wijzerplaat beschildering achter glas zit, is
deze kans uiteraard groter dan bij de beschildering van een stoelklok waar deze
onbeschermd is. De klokken in de provincie werden vaak in boeren onderkomens
gebruikt en waren onderhevig aan rook (kaarsen en/of kachel) en soms ook aan de
gassen die het vee produceerde. De beschildering had hierdoor zwaar te lijden en
was na verloop van tijd aan een opknapbeurt toe.
 |
| Afbeelding 1 |
Dat de trotse bezitter van een beschilderde antieke klok
nogal eens last heeft van wensdenken, zal velen bekend in de oren klinken.
Menig klokkenbezitter is (misschien wel tegen beter weten in) in de
veronderstelling dat bij zijn klok de originele beschildering nog aanwezig is.
Bij staartklokken komt de originele beschildering inderdaad vaak voor maar bij
stoelklokken is dat echt een grote uitzondering, eerder een zeldzaamheid.
Wanneer een beschildering toe was aan een opknapbeurt werd er vaak gewoon een
nieuwe versie overheen gezet, meestal wel meerder keren in het leven van de
klok. En dat betekent dat er soms onder latere beschildering(en) nog een
originele aanwezig is.
Onderzoeken
 |
| Afbeelding 2 |
Destructief
Gelukkig zijn er ook nog eenvoudigere destructieve manieren
om uit te vinden of er nog oudere verflagen aanwezig zijn. Als het aannemelijk
is dat er op een klok latere beschildering aanwezig is, kan er overwogen worden
om middels het verwijderen van de latere laag of lagen vast te stellen of
oudere lagen nog aanwezig zijn. Uiteraard kan men dit het beste aan een
specialist overlaten, die hier meerdere methoden voor gebruikt. Zo kan er met
oplosmiddelen worden gewerkt maar kunnen de latere lagen ook mechanisch
verwijderd worden. Bij beide methoden wordt eerst een klein stukje van de
huidige beschildering verwijderd zodat altijd nog besloten kan worden om de
klok te laten zoals hij is.
Kans van slagen
Het komt nog verassend vaak voor dat er onder één
of meerdere latere lagen een originele beschildering tevoorschijn komt die
bruikbaar is en door middel van restauratie de klok zijn oorspronkelijke
uiterlijk teruggeeft. Een mooi voorbeeld waarbij zowel röntgen als destructief
onderzoek gedaan is, zien we in Afbeelding-1. Hier is een deel van een Oost
Nederlandse klokkast te zien in de verschillende fase van restauratie. Helemaal
links in de afbeelding zien we de latere beschildering gevolgd door een röntgenfoto.
Op de röntgenfoto is onderliggende beschildering te zien (zie de rode pijlen).
Rechts naast de röntgenfoto zien we het resultaat van het mechanisch
verwijderen van de latere laag met daar weer rechts van het gerestaureerde
eindresultaat.
 |
| Afbeelding 3 |
Dat er soms fraaie beschilderingen tevoorschijn komen, is te zien in Afbeelding-2 en 3. Hier is de oorspronkelijke beschildering van een vroege Friese klokkast bloot gelegd. We zien imitaties van marmer, schildpad en een houtsoort. De beschildering is in zeer fraaie conditie tevoorschijn gekomen en hoefde niet geretoucheerd te worden, een vernis om meer diepte te geven was voldoende. Dergelijke geschilderde imitaties komen ook voor op houten beschilderde meubelen uit de periode 1670-1720. Helaas is de wijzerplaat beschildering van de klok niet origineel maar een latere toevoeging.
 |
| Afbeelding 4 |
Gotische cijfers
Een ander voorbeeld komt van een Zaanse klok met een houten beschilderde wijzerplaat. Onder twee jongere lagen en een hele dikke laag witte verf kwam een fraaie wijzerplaat beschildering tevoorschijn met Gotische letters uitgevoerd in bladgoud. Afbeelding-4 laat de blootgelegde originele laag zien en afbeelding 5 het gerestaureerde resultaat. Ook weer een mooi voorbeeld van hoe door middel van eenvoudig onderzoek een klok weer zijn fraaie originele wijzerplaat beschildering terug heeft gekregen.
Afwijkend
 |
| Afbeelding 5 |
Kans van slagen
Het loont dus wel degelijk de moeite om uit te zoeken of er op uw antieke klok nog een originele beschildering aanwezig is, de kans is best groot. Van de 10 klokken waarbij ikzelf heb onderzocht (of laten onderzoeken) of er oude beschildering aanwezig was, bleek dit bij 6 stuks het geval te zijn. Een redelijk kans van slagen dus.Een waarschuwing is wel op zijn plaats; begin er niet zo maar zelf aan !! Het luistert erg nauw en wat weggehaald is, komt nooit meer terug.
 |
| Afbeelding 6 |
Credits:
Afbeelding 1 en 6 – restauratie uitgevoerd door Marieke
Lubberding
Afbeelding 2 en 3 – restauratie uitgevoerd door Robert Schilten
Afbeelding 4 en 5 – restauratie uitgevoerd door Warner Meinen en Peter Appelhof
