De klok en de thermostaat
Wanneer voor het eerst het uurwerk aan de temperatuur werd gekoppeld is niet helemaal duidelijk. Zeker is wel dat in 1885 uitvinder Albert Butz de “damper flapper” uitvondt. Dit is de eerst bekende thermostaat die een kolengestookt fornuis qua temperatuur kon regelen. Deze vinding was echter nog niet aan een uurwerk gekoppeld.
In 1906 introduceerde de Amerikaanse firma “The Electric Heat Regulator Company” (het latere Honeywell) de eerste programmeerbare klokthermostaat, genaamd “The Jewel”. Deze thermostaat is de voorvader van de huidige klokthermostaat die menigeen tegenwoordig thuis aan de muur heeft hangen om de kamertemperatuur te regelen.
Het eerste model in 1906 was voorzien van een afneembaar mechanisch uurwerk. De thermostaat was echter al wel zo modern dat deze programmeerbaar was, er kon een nacht en een dag temperatuur ingesteld worden die op instelbare tijden geschakeld werden. Het hoeft geen betoog dat deze thermostaten voornamelijk in bedrijven werden gebruikt. Er waren in die tijd nog niet veel woonhuizen met centrale verwarming.
Het derde model dat de toenmalige “The Minneapolis Heat Regulator Company” op de markt bracht was Model 77 (zie afbeelding 1). Het nummer 77 is vernoemd naar het shirtnummer van de populaire halfback Harold "Red" Grange, van het “Illinois football team”.
De klokthermostaat Model 77 verschilde weinig van het in 1906 uitgebrachte exemplaar, het was iets compacter gemaakt en zag er wat beter uit. Dit model werd in 1924 geïntroduceerd en is tot ongeveer 1934 in productie geweest.
De vloeistofthermometer aan de buitenzijde van de thermostaat is puur indicatief, de meting die gebruikt wordt voor het aan en uitschakelen gebeurd met een bimetaal, hier zijn ook de schakelcontacten mee verbonden. Het schuifje om de temperatuur in te stellen kan worden gebruikt om tijdelijk de temperatuur te veranderen, bij omschakeling van dag naar nacht (of andersom) wordt deze instelling teniet gedaan.
Het uurwerk van de thermostaat kan heel gemakkelijk worden verwijderd, dit is noodzakelijk om de temperatuur- en tijdsinstellingen te maken (zie afbeelding 2). De thermostaat kan ingesteld worden op een dag en een nachttemperatuur, omdat het hier om een Amerikaans product gaat, gebeurd dat uiteraard in graden Fahrenheit.
Aan de achterzijde van het uurwerk is te zien dat er heel wat in te stellen of op te winden is (zie afbeelding 3). Met behulp van de armpjes op het schijfje met de uren en de AM en PM verdeling zijn de tijden instelbaar waarop respectievelijk naar dagtemperatuur en naar nachttemperatuur wordt geschakeld. Dit omschakelen gebeurd doordat één van deze armpjes een hendeltje activeert, dit zorgt er dan weer voor dat het onderste ovale schijfje gaat draaien. Dit schijfje duwt het platform waar de temperaturen op ingesteld worden om (zichtbaar in afbeelding 1). Naar links voor de nachttemperatuur en naar rechts voor de dagtemperatuur. Het schuifje om de temperatuur tijdelijk mee in te stellen beweegt mee.
Het middelste vierkante asje is om de klok gelijk te zetten, de rechtse vierkante as om het uurwerk op de winden en de onderste opwindasje (in het ovale schijfje) om het mechanisme op te winden dat de temperatuur omschakelt.
Het uurwerk is een mooi compact en heeft een Zwitserse ankergang dat gelagerd is in steentjes van robijn. Ook de impulspin is in robijn uitgevoerd. Het onderste gedeelte bevat de trein voor het omschakelen van temperatuur, het middelste en bovenste gedeelte worden door het uurwerk in beslag genomen. De gangduur van het uurwerk is een week, ook het omschakelmechanisme houdt het zolang vol.
In 1934 zag de opvolger van Model 77 het licht, dit was het eerste exemplaar dat voorzien was van een elektrisch uurwerk (zie afbeelding 5). De naam van dit nieuwe model was in eerste instantie “Thermochron” maar werd in 1935 omgedoopt in de nog steeds gebruikte naam Chronotherm.
Al met al weer een mooi voorbeeld van het gebruik van een mechanische klok in een apparaat dat heden ten dagen nog steeds in onze dagelijkse behoefte voorziet.
