Niets is wat het lijkt
Inleiding
Dit artikel beschrijft een attractief tafelklokje dat nogal wat vragen oproept, zie
afbeelding 1. De eerste indruk is dat het om een relatief vroege klok gaat uit
de regio Zuid-Duitsland of Oostenrijk. Echter vergelijkende klokken met een
vierkante wijzerplaat zijn niet overvloedig aanwezig hetgeen een definitieve
toeschrijving lastig maakt. De klok is fraai om te zien en roept bij nadere
beschouwing de nodige vragen op. Hieronder een korte beschrijving en een
onverwachte conclusie.
 |
| Afbeelding 1 |
De kast
De kast heeft een eiken basis en is met notenhout gefineerd.
De plint en de bovenzijde van de romp zijn voorzien van dubbel lijstwerk, dit
dubbele lijstwerk is ook aanwezig rond alle glasdelen in de kast. Hierbij is er
rond de zijruiten nog tweekleurig band-inlegwerk aanwezig, het geeft de klok
een rijke en vroege uitstraling.
Zowel het deurtje aan de voorzijde als het deurtje aan de achterzijde zijn
voorzien van een glasplaat die van bovenaf in een sleuf geplaatst wordt. Het
glas kan dus wanneer de deur geopend is naar boven uitgenomen worden. De kast
heeft een aantal reparaties aan het fineer en originaliteit van de het kapje bovenop
de kast is onzeker. De afmetingen van de kast zijn 40cm hoog (inclusief
handvat), 26cm breed en 18cm diep.
Wijzerplaat
De vierkante wijzerplaat is van messing en heeft een naïeve misschien
zelfs knullige gravering met een voorstelling van een aantal huizen met een
cupido op de voorgrond zie afbeelding 2. Boven de huizen zijn bloemranken
gegraveerd en is er nog een slingerverklikker aanwezig. De wijzerplaat heeft
een verzilverde cijferring die de uren en de minuten aangeeft. De messing hoekstukken
zijn van een gangbaar type evenals beide wijzers. Het enkele opwindgat bevindt
zich rechtsonder binnen de cijferring en het gat zorgt voor een lichte
uitsnijding in de cijferring. Het geheel is goed passend in het masker van de
kast. Opmerkelijk is nog dat verborgen onder de cijferring nog de naam “Fronz”
gegraveerd is.
 |
| Afbeelding 2 |
Uurwerk
De klok heeft een eenvoudig uurwerk met fraaie stellingpoten
en een gravering op de achterplatine, zie afbeelding 3. Het uurwerk heeft
alleen gaand werk met een snek en horizontale spillegang. De veerton is van een
vroege vorm met een losse bodem die met zwaluwstaarten vastzit en een deksel
die met voorsteekpennen bevestigd is. De onderste kloof voor het spilrad is
voorzien van gravering.
Er is waarschijnlijk in de loop van de tijd redelijk wat verbouwd aan het
uurwerk, gezien het aantal dicht gestopte gaten. Het vreemde is echter dat de
voor-platine meer dichtgestopte gaten heeft dan de achter-platine en dat er vrijwel
geen gaten zijn die in lijn liggen. Een mogelijkheid is natuurlijk ook nog dat
het om hergebruikt materiaal gaat. Afbeelding 4 laat een detail van het uurwerk
zien met de fraaie stellingpoot een leuke versiering aan de snekstuiting. De
afmetingen van het uurwerk zijn 13,2cm hoog, 11,1cm breed en 5,5cm diep.
 |
| Afbeelding 3 |
Signatuur
Het meest interessante aan de klok is echter de signatuur op
de achterplatine, zie afbeelding 5. De bovenste signatuur vermeld “ANDREAS VŸTSCHIZ,
ZIRKNIZ 1724” en de onderste signatuur “HOFFMON ZEPPAZIZT”, beiden in
slagletters. De bovenste signatuur lijkt doorgehaald te zijn maar wanneer we
echter goed kijken is hier iets vreemds aan de hand. De lijn zit namelijk op
veel plaatsen niet door de letters heen. Een verklaring heb ik hier niet voor
behalve dat men misschien gewild heeft dat de originele signatuur leesbaar
bleef.
De diverse klokkenboeken geven helaas geen duidelijkheid over de vermelde
makers, ze zijn er niet in terug te vinden. Op het internet heb ik 1 staande
klok kunnen vinden die de signatuur Hoffmonn draagt maar verder geen
aanknopingspunt biedt.
Kronika
De “Kronika” een Sloveens tijdschrift
uit 1964 bevat veel informatie over de lokale geschiedenis. Dit tijdschrift bevat een uitgebreid stuk
over Sloveense klokken, klokkenmakers en een klokkententoonstelling die in 1961
in Ljubljana gehouden is. Hierin worden onder andere de onderstaande
klokkenmakers benoemd:
- Hoffman of Hoffmon was een uurwerkmaker familie in Ljubljana. Te weten; Balthazar (vermeld in 1718 tot 1758?), zoon Ignatius en nog 4 generaties).
- Andreas Zupanĉiĉ of Suppanschitsch (vermeld in 1784, 1801 en 1804) gevestigd in Ljubljana.
- Vyzschiz, een uurwerkmakersfamilie gevestigd in Cerknica oftewel Zirkniz. Te weten Thomas (vermeld in 1759) en zoon Adreas (vermeld in 1770).
 |
| Afbeelding 4 |
Van alle drie de klokkenmakers is werk bewaard gebleven.
Ljubljana is de hoofdstad van het huidige Slovenië maar behoorde tot 1918 tot
de Habsburgse monarchie (Oostenrijk) en werd in die tijd nog Laibach genoemd. Zirkniz
is een kleine stad 40km ten zuidwesten van Ljubljana.
Aangezien de signatuur op het uurwerk een jaartal van 1724 vermeld bij de naam
Vytschiz kan dit niet de zoon Andreas geweest zijn. Een mogelijkheid is dat Andreas
zijn opa (de vader van klokkenmaker Thomas) ook Andreas geheten de basis van de
klok gelegd heeft.
 |
| Afbeelding 5 |
Conclusie
Het blijkt dus dat we hier te maken
hebben met een van oorsprong vroege klok uit de voormalige Habsburgse monarchie,
om precies te zijn het deel dat tegenwoordig bekend staat onder de naam
Slovenië. De meest voor de hand liggende theorie is dat Andreas Vytschitz de
klok heeft gemaakt en dat Balthazar of Ignatius Hoffmon en waarschijnlijk Andreas
Zeppazizt de klok in de 2e helft van de 18e eeuw
aangepast hebben. Hierbij is wel aangenomen dat Zupanĉiĉ of Suppanschitsch
dezelfde is als de op de achterplatine vermelde Zeppazizt. Met name ook omdat
er geen plaats bestaat met een dergelijke naam.
Kortom een interessante klok die niet was wat hij leek te zijn uit een gebied
waar maar weinig klokken van zijn overgebleven.
Met dank aan Paul van Kersten
